تاریخ

آذربایجان غربی:

آذربایجان که ازچندین شهر بااهمیت برخوردار است از قدیم یکی از مراکز مهم سیاسی و اقتصادي کشور و معبر نفوذ اقوام مختلف و محل جنگ امپراتوري هاي عصر باستان و کشورهاي معاصر بشمار میرفته است. اقوام و قبایل بسیاري به آن وارد شده و بعضاً در آنجا ماندگار شده -اند و ترکیب قومی و زبانی و مذهبی آن از تنوع زیادي برخوردار شده است. تركها و کردها از گروههاي عمده این استان بشمار میروند و اجتماعات کوچکی از ارامنه و آشوريها نیز در تعدادي از روستاها و شهرهاي استان زندگی می کنند . الگوي مکان گزینی گروه هاي قومی، مذهبی و زبانی آذربایجان غربی، به میزان زیادي با تمایزات بوم شناختی و ویژگی هاي طبیعی استان انطباق دارد به گونه اي که کردها در بخشهاي مرتفع غربی و جنوبی استان انتشار یافته اند و متقابلا ترك -ها در دشتهاي پیرامون دریاچه ارومیه و تعدادي در دشتهاي شمال و جنوب شرقی استان، مستقر شده اند.
تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد درآمیخته است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت هاي غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کرد. مقارن این ایام دولت هایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله میتوان به دولت آشور در شمال بین النهرین، دولت هیتی در آسیاي صغیر، دولت اوراتو در نواحی شمال و شمال غرب،سیس دولت ماد، آذربایجان به ماد ◌ٔ اقوام کادوسی در شرق و کاسیها در حوالی کوههاي زاگرس اشاره کرد.بعد از تاسیس دولت ماد، آذربایجان به مادکوچک (در مقابل ماد بزرگ) معروف شد و مشتمل بر شهرهاي قدیمی همدان، ري، اصفهان و کرمانشاه بود . به عبارت دیگر ولایاتی که در قرون اولیه اسلامی به ناحیه ي جبال و بعدها به عراق عجم معروف بودند را در بر میگرفت. بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سرداري به نام آتورپات در آذربایگان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتکان معروف شد.

+پیشینه شهرستان های استان:

ارومیه:

پیشینه ي تاریخی و استقرار این شهر در مسیر قفقاز، ارمنستان، آسیاي صغیر و بینالنهرین و نیز زمینهاي بارور و آب و هواي مساعد، اهمیت بسیار ویژهاي را به آن بخشیده است.

غرب دریاچه ارومیه همواره پیش از سایر نقاط ایران مورد توجه ملل ماقبل تاریخ قرار داشت، زیستگاههاي متعدد نیز که معروف است، که با « گوي تپه » امروزه تپه هایی از آنها باقیست مؤید همین امر است. یکی از این تپهها که به نام قدیمی ترین تپه هاي باستانی بین النهرین، آسیاي صغیر و فلات ایران رقابت میکند.

انتساب چند زرتشتی که در هنگام تولد عیسی (ع) به بیتالحم رفته بودند و در ارومیه مدفونند حاکی از آن است که این شهر یکی از بزرگترین کانونهاي مذهبی و اجتماعی گذشته هاي دور بوده است و سرداران و امپراطوران روم جهت دستیابی به آتشکده یا آذرخش بزرگ زرتشتیان (آذرگشنسب) و پایتخت تابستانی ساسانیان (گزنا) – تخت سلیمان – بارها از آن عبور کردهاند.بعد از اسلام نیز ارومیه دومین شهر مهم آذربایجان، پس از مراغه، به شمار میرفت. از قرن ۱۵ میلادي که ترکان عثمانی جایگزین امپراطور روم شرقی شدند، بازار ارومیه به عنوان شهر سرحدي اهمیت فوق العاده اي پیدا کرد و از ارج و باروي مهمی برخوردار شد. برج سه گنبد و مسجد جامع ارومیه از یادگارهاي عظمت تمدن اسلامی در منطقه به شمار میرود. شهر ارومیه نقطهي تلاقی اقوام و ادیان پیرامون خود از قبیل آشوريها، ارمنیها، یهوديها و بالاخره مسلمانان بود .

اشویه:

این شهر در تاریخ همواره شاهد جنگ های بسیاری بوده است. در سال ۱۹۰۹ میلادي عثمانی ها اشنویه را تسخیر کردند  دست به کشتار زدند. جنگ روسها و عثمانیها نیز زیان زیادي به جان و مال مردم وارد کرد. پس از کشتار روسها و عثمانیها نوبت به مرگ و میر ناشی از قحطی بزرگی رسید که مردم مجبور به مهاجرت به عراق (موصل و کرکوك) شدند و از جمعیت ۱۳ هزار نفري آن روز تعداد ناچیزي باقی ماند.در سال ۱۳۲۰ هجري، زلزله ي بزرگی شهر اشنویه را تکان داد و خسارات مالی و جانی سنگینی را به بار آورد، به طوري که شهر کاملا از بین رفت و مردم مجدداً آن را بازسازي کردند.

تکاب:

تکاب به معنی زمینی کم آب و باریکه آب است.تخت سلیمان ازجمله آثار تاریخی این شهر است که در شمال شرق آن واقع شده است.بقایاي آتشکدهي بزرگ ساسانی، به نام آذرگشنسب نیز در آنجا قرار دارد. شهر باستانی شیز در اینجا قرار داشت و احتمالا به علت فعالیت هاي آتشفشانی کوه زندان در فاصله ي۵/ ۱ کیلومتري تخت سلیمان فعلی، ویران شده و آثاري از آن بر جاي نمانده است.

سردشت:

سردشت را زادگاه زرتشت می دانند و عقیده دارند نام شهر از این پیامبر گرفته شده است.

سلماس:

بافت اولیه این شهر در گذشته، بافتی روستایی بود ولی به علت مرکزیت ارتباطی – تجاري و با گسترش مبادلات بازرگانی بازارهاي هفتگی و جذب خدمات به صورت شهر درآمده است. طبق  حفاريهاي انجام شده از تپه ي تبان قدمت سلماس به زمان مادها میرسد. ودر زمان هخامنشیان « زاروند » نام داشت. این شهر در دوره ي اشکانیان یکی از ایالتهاي بین ایران و روم بود و پس از شکست خسرو اشکانی، جزو متصرفات ساسانیان شد. یادگاري که از این سلسله در کوه پیرچاوش بر سر راه ارومیه به سلماس باقی مانده، تخته سنگی است که بر آن شکل دو نفر سوار بر اسب حکاکی شده است.وجود کلیسا و گورستانهاي متروکه مسیحی و سکونت فعلی ارامنه در بعضی روستاهاي پیرامون این شهر همه گواه برسکونت ارامنه در منطقه است. زلزله اي در سال ۱۳۰۹ این شهر را کاملاً ویران کرد. مردم، شهر دیگري را با معیارهاي جدید شهرسازي در کنار بقایاي شهر ویران سلماس ساختند.

چالدران:

سیه چشمه بین شهرهاي خوي و ماکو  واقع شده است. منطقه چالدران که در این قسمت از استان قرار گرفته است .مرکز منطقه همان سیه چشمه است که سابقه تاریخی آن به حدود پنج قرن می رسد. از آثار تاریخی آن، میتوان به قره کلیسا و مقبره ي صدرالدین – وزیر شاه اسماعیل – اشاره کرد . در پیرامون این شهر مقبره یا سکونتگاه صخرهاي فرهاد و شیرین قرار دارد که قدمت آن به دوره اورارتوها میرسد. به علت وقایع جنگهاي شاه اسماعیل اول با سلطان سلیم عثمانی اهمیت تاریخی دارد.

خوی:

شهرستان خوی از اهمیت تجاری-نظامی ویژه اي برخوردار بود. پیش از اسلام شعبه اي از بزرگراه معروف ابریشم که شرق را به غرب متصل می نمود، از خوي عبور میکرد. در صدر اسلام نیز راهی که شهرجزیره العرب را به ماوراي خزر، ارس، اردبیل و مرکز آذربایجان وصل میکرد، از خوي میگذشت. خوي در زبان کردي به معناي نمک است و به واسطه وجود معادن نمک در منطقه، به خوي معروف شده است . این منطقه هنگامی اهمیت یافت که جنگ معروف چالدران بین شاه اسماعیل صفوي و سلطان سلیم خلیفه عثمانی، در منطقهي سیه چشمه درگرفت. بعدها فتحعلی شاه با راهنمایی ژنرال گاردان حصار محکمی اطراف آن بنا نهاد.

شاهین دژ:

در زمان ساسانیان در ۳۰ کیلومتري آتشکده آذرگشنسب، قلعه اي با نام صائین (نگهدارنده ) دژ بنا شد . این قلعه مورد استفاده افرادي بوده که براي نیایش و زیارت به آتشکده می آمدند. بعد از حمله اعراب، نام آن به صائین قلعه تغییر یافت و در زمان شاه به شاهین دژ تغییر نام یافت.

ماکو:

شهر ماکو یکی از قلعه های محکم سرحد ایران و عثمانی محسوب میشد.سلطان مراد یکی از سرداران معروف خود را براي خرابی قلعه نظامی این شهر مامور کرد ولی با مرگ سلطان مراد چهارم این دستور عملی نشد. در زمان صفویه نیز قلعه نظامی ماکو براي دولت ایران و قلعه کاتور در ایالت وان براي دولت عثمانی اهمیت خاصی داشت. در سال ۱۰۵۲ (ه.ق) به فرمان شاه عباس دوم قلعه ماکو را به علت آنکه پناهگاه مفسدان شده بود ویران ساختند.

میاندوآب :

این شهر چون میان رودهاي زرینهرود و سیمینهرود واقع شده است، میاندوآب نامیده میشود و همواره مورد توجه بوده است. در این منطقه اقوام مختلفی مانند مادها، اوراتورها، کردها، سلجوقیان، تركها و مغولها زندگی و حکومت کردهاند.

نقده:

شهر نقده در میان شهرهاي مهاباد، پیرانشهر، اشنویه و ارومیه واقع شده و به عنوان کانون ارتباطی بین شهرهاي فوق است. آثار باستانی فراوانی در روستا و تپه ي حسنلو که در چند کیلومتري شمال شرقی آن قرار دارد، کشف شده است. قبرهایی یافت شده که با سنگ ساخته و روي آن ها تخته سنگ بزرگی قرار دادهاند، به طوري که مردگان این قبور در حالت چمباته به خاك سپرده شدهاند. ظروف سفالی زیادي نظیر قوري، جام و … با نقشهاي زیبا در آنجا پیدا شده است. سابقه این آثار تاریخی به ۲۰۰۰ سال پیش از میلاد مسیح میرسد.اقوام مختلفی مانند آشوريها، کردها، ماناها و ترکان پیوسته به این ناحیه مهاجرت میکردند و ساکن می شدند، تا آنکه طایفه قرهپاپاق (کلاه سیاه) که در زمان فتحعلی شاه از قفقاز به ایران مهاجرت کردند، در جلگه وسیع سلدوز مسکن گزیدند و به کشت گندم و برنج و پرورش درختان میوه پرداختند و ماندگار شدند.

مهاباد :

مهاباد در گذشته اهمیت چندانی نداشته است، ولی در سال ۱۰۳۸ هجري قمري در اواخر سلطنت شاه عباس اول، شخصی به نام بداق السلطان که ریاست قوم مکري را به دست گرفته بود، مرکز حکومت خود را به مهاباد منتقل کرد. نام قبلی این شهر ساوخبلاغ (چشمه سرد) بود که در ۱۴ مهر ماه ۱۳۱۴ همزمان با تغییر نام تعدادي از شهرهاي ایران به مهاباد تبدیل شد. این شهر در گذشته در اثر زلزلهاي نابود و مجدداً ساخته شد.

پلدشت:

سابقه تمدن در این منطقه که جزء تمدنهاي اطراف رود ارس بود به ۳۵۰۰ تا ۴۵۰۰ سال پیش بر میگردد ولی تاریخ تشکیل هسته اولیه شهر در محل کنونی مربوط به اوایل دوره قاجاریه بوده است. از قدیمیترین ابنیه تاریخی پلدشت، دخمه سنگی با قدمت ۳۰۰۰سال بعنوان زیارتگاه اورارتورها بوده و در سال ۱۳۴۷ شمسی جزء آثارملی ثبت گردیده است، در برخی منابع تاریخی تا قبل از ورود اعراب نام منطقه مزبور قزلدشت و پس از ورود اعراب در سال ۶۴۵ نام آن به پلدشت تغییر یافته است.

شوط:

شوط که کوچکترین شهرستان استان است. در ابتدا بخشی از ماکو بوده است. وجه تسمیه نام شهرستان برگرفته از کلمه “آشوط” به زبان ارمنی است که بعدها به “شوط” تغییر یافت. سابقه تمدن در این منطقه نیزبه ۳۵۰۰ تا ۴۵۰۰ سال پیش برمیگردد.

چایپاره:

شهرستان چایپاره  در ابتدا بخشی از خوی محسوب می شد. این شهرستان داراي ویژگیهاي تاریخی و جاذبه هاي نسبتاً خوبی براي جذب گردشگران است. از جمله وجود قلعه باستانی بسطام که قدمت آن به زمان سکونت قوم اورارتو در این منطقه بر میگردد.